Tìm hiểu thừa kế theo di chúc và thừa kế theo pháp luật: định nghĩa, quy định áp dụng, sự khác biệt, quyền lợi và cách phân chia di sản theo luật.

Luật sư tư vấn pháp luật đất đai tại TP. Hồ Chí Minh - Hotline: 0909666275 ( Ảnh minh họa )

1. Căn Cứ Pháp Lý

Các quy định về thừa kế được điều chỉnh trong Bộ luật Dân sự 2015, có hiệu lực từ ngày 01/01/2017. Đây là văn bản pháp luật nền tảng để xác định quyền, nghĩa vụ và hình thức thừa kế.

2. Khái Niệm Thừa Kế

Thừa kế là việc chuyển giao tài sản, quyền và nghĩa vụ của người đã chết cho những người còn sống.

- Di sản thừa kế: bao gồm tài sản riêng của người chết và phần tài sản trong khối tài sản chung.

- Người để lại di sản: chủ sở hữu tài sản trước khi qua đời.

- Người thừa kế: cá nhân hoặc tổ chức được nhận tài sản theo di chúc hoặc theo pháp luật.

3. Các Hình Thức Thừa Kế

Bộ luật Dân sự quy định hai hình thức chính:

 Thừa kế theo di chúc

- Là việc phân chia tài sản dựa trên ý chí của người đã mất, được thể hiện trong di chúc.

- Di chúc phải hợp pháp, rõ ràng và tuân thủ quy định tại Điều 630 BLDS 2015.

- Có thể lập bằng văn bản hoặc trong trường hợp đặc biệt, bằng di chúc miệng.

 Thừa kế theo pháp luật

- Áp dụng khi: người chết không để lại di chúc, di chúc vô hiệu, không hợp pháp hoặc không có hiệu lực toàn bộ.

- Việc chia di sản thực hiện theo hàng thừa kế và quy định cụ thể của pháp luật.

 Điểm Giống Nhau

- Đều là hình thức chuyển giao tài sản của người đã chết cho người sống.

- Thời điểm mở thừa kế: khi người có tài sản chết.

- Người thừa kế phải còn sống tại thời điểm mở thừa kế (hoặc thai nhi sinh ra và còn sống sau thời điểm này).

- Một số trường hợp không được hưởng di sản: người cố ý gây hại, lừa dối hoặc cưỡng ép trong việc lập di chúc, hay vi phạm nghiêm trọng nghĩa vụ nuôi dưỡng

5. Điểm Khác Nhau Giữa Thừa Kế Theo Di Chúc và Thừa Kế Theo Pháp Luật

Căn cứ áp dụng

- Thừa kế theo di chúc được áp dụng khi người mất đã để lại di chúc hợp pháp, thể hiện rõ ý chí và nguyện vọng của mình trong việc phân chia tài sản.

- Ngược lại, thừa kế theo pháp luật chỉ áp dụng khi không có di chúc, hoặc di chúc không hợp pháp, bị vô hiệu, hay không còn giá trị áp dụng.

Thứ tự ưu tiên

- Pháp luật luôn ưu tiên việc chia tài sản theo di chúc trước, bởi đây là sự tôn trọng ý chí của người đã mất.

- Chỉ khi không có hoặc không thể thực hiện di chúc thì mới tiến hành chia thừa kế theo pháp luật.

Người thừa kế

- Với thừa kế theo di chúc, người được nhận tài sản có thể là cá nhân hoặc tổ chức được người lập di chúc chỉ định.

- Trong khi đó, với thừa kế theo pháp luật, người được hưởng di sản được xác định theo hàng thừa kế. Hàng thừa kế thứ nhất gồm vợ/chồng, cha mẹ, con; nếu không còn ai ở hàng này thì di sản mới chuyển sang hàng thừa kế thứ hai (ông bà, anh chị em ruột, cháu ruột) và tiếp theo là hàng thứ ba (cụ, cô dì chú bác, cháu chắt).

Nguyên tắc chia di sản

- Ở hình thức thừa kế theo di chúc, tài sản được phân chia theo đúng nội dung mà người mất đã ghi trong di chúc.

- Với thừa kế theo pháp luật, những người thuộc cùng một hàng thừa kế sẽ được hưởng phần di sản ngang nhau, không có sự ưu tiên giữa các cá nhân.

Quyền định đoạt tài sản

- Khi có di chúc, người để lại di sản hoàn toàn có quyền quyết định ai được hưởng, hưởng bao nhiêu, thậm chí có thể truất quyền của một số người.

- Nếu chia theo pháp luật, việc phân chia tuân thủ theo quy định chung, không phụ thuộc vào mong muốn cá nhân.

Hình thức

- Di chúc thường được lập thành văn bản. Trong một số tình huống khẩn cấp, người để lại di sản có thể lập di chúc miệng, nhưng phải tuân thủ điều kiện pháp luật để hợp pháp hóa.

- Còn thừa kế theo pháp luật thường được các thừa kế lập văn bản thỏa thuận phân chia. Nếu xảy ra tranh chấp, Tòa án sẽ can thiệp để đưa ra quyết định.

Quy định về thừa kế thế vị

- Trong thừa kế theo di chúc, pháp luật không quy định chế định thừa kế thế vị.

- Tuy nhiên, với thừa kế theo pháp luật, nếu con của người để lại di sản mất trước hoặc mất cùng thời điểm, cháu sẽ được hưởng phần di sản mà cha hoặc mẹ của mình đáng lẽ được hưởng. Nếu cháu cũng không còn, đến lượt chắt được hưởng phần thừa kế đó. 

6. Một Số Câu Hỏi Thường Gặp

Khi nào ưu tiên thừa kế theo di chúc?
→ Luôn ưu tiên di chúc hợp pháp vì thể hiện ý chí của người để lại di sản.

Ai được hưởng di sản theo pháp luật?
→ Người thuộc hàng thừa kế thứ nhất, nếu không còn thì đến hàng thứ hai, rồi thứ ba.

Nếu không có di chúc thì tài sản chia thế nào?
→ Chia đều theo hàng thừa kế, mỗi người trong cùng hàng hưởng phần bằng nhau.

Người nào không được hưởng thừa kế?

→ Những người cố ý gây hại, lừa dối, cưỡng ép trong việc lập di chúc, hoặc vi phạm nghĩa vụ chăm sóc.
hừa kế theo di chúc và thừa kế theo pháp luật đều nhằm mục đích chuyển giao tài sản, nhưng khác nhau về căn cứ áp dụng, người thừa kế và cách phân chia. Hiểu rõ sự khác biệt sẽ giúp mỗi người chuẩn bị tốt hơn để bảo vệ quyền lợi hợp pháp của mình cũng như người thân.

Trên đây là những nội dung tư vấn về thừa kế tài sản theo di chúc & pháp luật  mà Luật sư Pháp Định xin thông tin đến Quý khách hàng, thân chủ. Nếu Quý vị vướng mắc hoặc cần hỗ trợ thêm thông tin, vui lòng gửi nội dung về Email: [email protected] hoặc liên hệ trực tiếp với Luật sư Pháp Định. Chúng tôi rất hân hạnh được giải đáp cũng như tháo gỡ các vướng mắc của quý vị, góp phần thông tin, phổ biến và tuyên truyền pháp luật, bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của quý khách hàng, thân chủ được hiệu quả nhất.
Trân trọng.